Bezpieczeństwo i higiena pracy na budowie. Jakie środki ochrony na budowie zastosować, by zapewnić bezpieczeństwo pracownikom?

Budowa to jedno z tych miejsc pracy, gdzie ryzyko wypadku jest wpisane w codzienność – i to dosłownie. Praca na wysokości, w zmiennych warunkach atmosferycznych, przy użyciu ciężkiego sprzętu, często pod presją czasu – wystarczy chwila nieuwagi, by doszło do groźnego incydentu. Dlatego kwestia zabezpieczenia placu budowy i ochrony pracowników to nie formalność, a absolutna podstawa. Bezpieczeństwo i higiena pracy na budowie to fundament, od którego zaczyna się każda odpowiedzialna inwestycja.

Dlatego w tym artykule pokazujemy:

• jakie środki ochrony należy stosować,
• jakie przepisy je regulują,
• kto ponosi odpowiedzialność za ich brak.

Bezpieczeństwo i higiena pracy na budowie a zabezpieczenia fizyczne i techniczne 

Jeśli kiedykolwiek miałeś okazję stanąć na budowie i spojrzeć w dół z kilku metrów wysokości, to wiesz, że żarty się wtedy kończą. Dlatego tak ważne jest Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 6 lutego 2003 r. dotyczące BHP przy robotach budowlanych (Dz.U. 2003 nr 47 poz. 401). Ten dokument stanowi precyzyjną mapę drogową zapewnienia bezpieczeństwa na każdej budowie.

W sposób jednoznaczny wskazuje na obowiązek stosowania środków ochrony zbiorowej – takich jak balustrady, siatki ochronne czy inne systemy zabezpieczające – wszędzie tam, gdzie istnieje ryzyko upadku z wysokości. Środki ochrony na budowie muszą być dopasowane do specyfiki wykonywanych prac, co oznacza, że zarówno projekt, jak i montaż zabezpieczeń powinny być zgodne z aktualnie obowiązującymi normami oraz zaleceniami producenta. I choć rozporządzenie nie wymienia wprost np. normy PN-EN 1263-1 o siatkach bezpieczeństwa, to jasno daje do zrozumienia – jeśli coś ma chronić ludzi, to musi być sprawdzone, zgodne z normą i dobrze zamontowane. 

Barierki ochronne – widoczna granica bezpieczeństwa

Barierki ochronne, zgodnie z normą PN-EN ISO 14122-3, powinny mieć wysokość co najmniej 1100 mm. W przypadku schodów, poręcze powinny być umieszczone na wysokości od 900 mm do 1000 mm od nosków stopni. Dodatkowo, konstrukcja balustrad powinna zapewniać przeniesienie sił poziomych określonych w Polskich Normach dotyczących obciążeń technologicznych i montażowych.

W praktyce warto zwrócić uwagę na rozwiązania oferowane przez renomowanych producentów, takich jak TLC Rental. Przykładem są barierki ochronne City, które idealnie sprawdzają się przy wygradzaniu stref podczas imprez masowych, robót budowlanych czy drogowych, a także przy tymczasowym organizowaniu szlaków komunikacyjnych. 

Z kolei w miejscach narażonych na oddziaływanie silnego pola elektromagnetycznego, świetną alternatywą są bariery plastikowe PVC, pozbawione właściwości przewodzących. To pokazuje, jak różnorodne i dostosowane do konkretnych warunków mogą być nowoczesne systemy zabezpieczeń.

Siatki zabezpieczające – cicha tarcza w walce o ludzkie życie

Na placach budowy, gdzie ryzyko upadku z wysokości jest realnym zagrożeniem, kluczową rolę w ochronie pracowników odgrywają siatki bezpieczeństwa. Siatki te to istotny element kompleksowego zabezpieczenia budowy, który minimalizuje ryzyko poważnych wypadków. Zgodnie z normą PN-EN 1263-1:2002 „Siatki bezpieczeństwa – Część 1: Wymagania bezpieczeństwa, metody badań”, wyróżniamy dwa typy siatek: typ S, montowany poziomo – przeznaczony do zatrzymywania osób spadających z wysokości, oraz typ U, montowany pionowo – stosowany jako zabezpieczenie boczne. Norma nakłada obowiązek weryfikacji stanu technicznego siatek przed ich montażem oraz sprawdzenia ich zgodności z projektem i instrukcją obsługi.

Choć norma ta nie jest wprost cytowana w rozporządzeniach BHP, to jej stosowanie jest zgodne z ogólnym obowiązkiem używania środków ochrony zbiorowej zgodnych z aktualnymi normami technicznymi – co czyni ją praktycznym i bezpiecznym standardem dla każdej odpowiedzialnej budowy.

Balustrady i zabezpieczenia otworów – pierwsza linia ochrony życia

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, tego typu zabezpieczenia muszą spełniać konkretne wymagania techniczne. Podstawową normą, która je definiuje, jest PN-EN 13374:2013-08, czyli „Tymczasowe systemy zabezpieczeń na krawędzi budynków – Warunki techniczne wyrobu – Metody badań”. Norma ta wyróżnia trzy klasy zabezpieczeń (A, B i C), które różnią się zakresem zastosowania – m.in. kątem nachylenia powierzchni i wysokością potencjalnego upadku. System zabezpieczeń musi składać się z:

• poręczy górnej, zamontowanej na wysokości co najmniej 1,0 m (preferowane 1,1 m),
• poręczy pośredniej, umieszczonej w połowie wysokości między górną poręczą a podłożem,
• deski krawężnikowej (bortnicy) o wysokości min. 15 cm, która chroni przed zsuwaniem się narzędzi i materiałów.

Zadaszenia i siatki przeciwupadkowe – ochrona z góry, której często nie widać

Równie istotne są siatki bezpieczeństwa – nowoczesne rozwiązanie, które skutecznie chroni pracowników przed upadkiem z wysokości, ale także przed uderzeniem przez spadające elementy konstrukcyjne. Żeby jednak te zabezpieczenia były naprawdę skuteczne, muszą spełniać konkretne normy – przede wszystkim PN-EN 1263-1 i PN-EN 1263-2, które regulują m.in. wytrzymałość, sposób montażu i oznaczenia takich siatek.

W praktyce stosuje się różne rodzaje siatek – poziome, pionowe, montowane na wspornikach lub wysięgnikach – w zależności od tego, co wymaga konkretna sytuacja na placu budowy. Ich zastosowanie warto przemyśleć już na etapie planowania inwestycji, bo są nie tylko skuteczne, ale często też znacznie tańsze i szybsze w montażu niż inne formy zabezpieczenia.

W miejscach, gdzie siatki nie są wystarczające, z pomocą przychodzą nowoczesne systemy antyupadkowe. Rozwiązania takie jak SkyReach Edge Protection System czy Alsipercha od TLC Rental oferują skuteczną ochronę indywidualną dla pracowników wykonujących prace na krawędziach czy podczas montażu szalunków. Systemy te łączą wysoką mobilność, łatwy montaż oraz zgodność z normą EN 795:2012. Co ważne, umożliwiają bezpieczną pracę na dużej powierzchni roboczej bez konieczności częstego przepinania się – co znacząco zwiększa komfort i efektywność. 

System zabezpieczeń krawędzi – przepisy i zgodność z normami

Na wysokości powyżej 1 m należy stosować zabezpieczenia zbiorowe w postaci barier o wysokości co najmniej 1,10 m oraz krawężnikiem (toeboard) min. 0,15 m, z wypełnieniem między poręczą a krawężnikiem uniemożliwiającym wypadnięcie osób lub przedmiotów. Gdy montaż barier jest niemożliwy, obowiązkowe staje się stosowanie środków indywidualnych – zgodnych z normami PN-EN 361 (uprzęże), PN-EN 795 (punkty kotwiczące).

TLC Rental wprowadził na rynek system zabezpieczeń krawędzi EPS (Edge Protection System) odpowiadający tym wymogom. EPS posiada ocenę Instytutu Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego potwierdzającą zgodność z obowiązującą normą PN-EN 13374:2013+A1:2019, dotyczącą tymczasowych barier ochronnych. Norma ta definiuje m.in. trzy klasy systemów (A–C), wymaga wysokości poręczy 1 m (najczęściej 1,10 m), toeboard 0,15 m oraz odpowiednich odporności na obciążenia statyczne i dynamiczne.

Zabezpieczenie budowy w strefach niebezpiecznych – oznaczenie i odgrodzenie

Na placu budowy wyznaczenie i odpowiednie zabezpieczenie stref niebezpiecznych jest kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa pracowników oraz osób postronnych. Dotyczy to szczególnie obszarów, gdzie prowadzone są prace z użyciem dźwigów, składowane są materiały budowlane oraz znajdują się otwarte wykopy.

Prace dźwigowe – milimetry, które decydują o bezpieczeństwie

Zgodnie z § 4 ust. 1 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 22 października 2018 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze żurawi wieżowych i szybkomontujących, operator żurawia ma obowiązek wyznaczyć strefę niebezpieczną wokół obszaru pracy żurawia oraz odpowiednio ją oznakować i zabezpieczyć przed dostępem osób nieupoważnionych. To kluczowy element zabezpieczenia budowy, który minimalizuje ryzyko wypadków w rejonie pracy ciężkiego sprzętu.

Strefa niebezpieczna powinna uwzględniać zasięg pracy żurawia, w tym maksymalny wysięg ramienia oraz potencjalne obszary, gdzie może dojść do upadku ładunku. W praktyce oznacza to, że obszar ten musi być odpowiednio ogrodzony, na przykład za pomocą barier, taśm ostrzegawczych lub innych środków technicznych, które skutecznie uniemożliwią dostęp osobom postronnym.

Składowiska materiałów – logistyka, która trzyma budowę w ryzach

Przy organizacji składowisk materiałów budowlanych należy przestrzegać zasad określonych w § 154 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych. Zabrania się składowania materiałów w odległości mniejszej niż 0,6 m od krawędzi wykopu, jeżeli ściany wykopu są obudowane, oraz w strefie klina naturalnego odłamu gruntu, jeżeli ściany wykopu nie są obudowane.

Odpowiednio zaplanowane i oznakowane składowiska to również ważne środki ochrony na budowie, które pozwalają zminimalizować ryzyko wypadków przy pracach ziemnych i transportowych. Ponadto, składowiska powinny być odpowiednio oznakowane znakami ostrzegawczymi oraz, w razie potrzeby, ogrodzone, aby zapobiec przypadkowemu wejściu osób nieupoważnionych na teren potencjalnie niebezpieczny.

Otwarte wykopy – realnie niebezpieczne

Prace ziemne, w tym wykonywanie wykopów, wymagają szczególnej ostrożności. Zgodnie z § 158 ust. 2 wspomnianego rozporządzenia, przy wykonywaniu robót ziemnych sprzętem zmechanizowanym należy wyznaczyć w terenie strefę niebezpieczną i odpowiednio ją oznakować.  W tym kontekście środki ochrony na budowie, takie jak ogrodzenia, balustrady czy stały nadzór, mają kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa zarówno pracowników, jak i osób postronnych — doskonałym rozwiązaniem są tutaj tymczasowe ogrodzenia TLC, takie jak ażurowe Mobilt, pełne Smart czy barierki City, które pozwalają skutecznie wydzielić strefy zagrożenia. Dodatkowo miejsca niebezpieczne, takie jak wykopy, należy ogrodzić i oznakować poprzez umieszczenie tablic z napisami ostrzegawczymi. W przypadku, gdy teren, na którym prowadzone są wykopy, nie może być ogrodzony, należy zapewnić nad nim stały nadzór. 

Wszystkie zagłębienia w terenie, takie jak wykopy czy rowy o ścianach pionowych, należy zabezpieczać barierami ochronnymi o wysokości 1,1 m, ustawionymi w odległości nie mniejszej niż 1 m od krawędzi zagłębienia. W przypadku uzasadnionych względów bezpieczeństwa, niezależnie od ustawionych balustrad, wykopy, doły i rowy należy szczelnie zakrywać w sposób uniemożliwiający wpadnięcie do nich.

Praca na wysokości – bo każdy krok ma znaczenie

Praca na wysokości to jedno z najbardziej ryzykownych zadań w branży budowlanej, a zaniedbania w tym obszarze mogą prowadzić do tragicznych w skutkach wypadków. Zgodnie z § 105 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r., za pracę na wysokości uznaje się każdą pracę wykonywaną na powierzchni znajdującej się co najmniej 1 metr nad poziomem podłogi lub ziemi, chyba że powierzchnia ta jest osłonięta ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi, bądź wyposażona w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed upadkiem z wysokości. 

Wiele z tych zagrożeń wynika z niewłaściwego stosowania środków ochrony na budowie – zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych. Najczęstsze zaniedbania w zakresie bezpieczeństwa pracy na wysokości obejmują brak odpowiedniego przeszkolenia pracowników, niewłaściwe stosowanie lub brak środków ochrony indywidualnej (SOI), takich jak uprzęże czy hełmy ochronne, oraz niedostateczne zabezpieczenie miejsc pracy, na przykład poprzez brak balustrad czy siatek ochronnych. Dodatkowo, często pomijana jest regularna kontrola stanu technicznego sprzętu oraz brak odpowiedniego nadzoru nad pracami wysokościowymi. 

Plac budowy pod kontrolą – obowiązki inwestora i kierownika w świetle przepisów

Odpowiednie zorganizowanie i oznakowanie placu budowy to nie tylko kwestia dobrej praktyki – to bezpośredni obowiązek wynikający z przepisów prawa. Zgodnie z § 9 ust.1 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 6 lutego 2003 r. w sprawie BHP przy robotach budowlanych, teren budowy należy ogrodzić lub zabezpieczyć w inny sposób, tak by uniemożliwić dostęp osobom postronnym. Ogrodzenie musi mieć co najmniej 1,5 m wysokości i być stabilne – nie może stwarzać dodatkowego zagrożenia. Jeśli ogrodzenie nie jest możliwe, konieczne jest wyraźne oznakowanie terenu i wprowadzenie nadzoru. W tym samym rozporządzeniu (§ 8) znajduje się też obowiązek oznaczania wszystkich miejsc niebezpiecznych czy stref roboczych przy pomocy czytelnych tablic ostrzegawczych.

Prawo budowlane (art. 45a) nakłada również obowiązek umieszczenia na terenie budowy tablicy informacyjnej zawierającej kluczowe dane: numer pozwolenia, adres inwestycji, dane inwestora, wykonawcy, kierownika budowy i inspektora nadzoru. Jej brak może skutkować nie tylko mandatem, ale też wstrzymaniem prac przez nadzór budowlany. To nie tylko kwestia przepisów – to element szerszego zabezpieczenia budowy, które chroni ludzi i porządkuje przestrzeń pracy. Dobrze zaplanowane bezpieczeństwo i higiena pracy na budowie przekładają się na mniejszą liczbę wypadków, lepszą organizację i wyższy poziom zaufania w zespole.

Strefy niebezpieczne – czyli miejsca, w których może dojść do np. spadku materiałów z wysokości – muszą być odpowiednio wyznaczone i zabezpieczone. Ich zasięg określa się jako minimum 1/10 wysokości, z której może nastąpić upadek, ale nie mniej niż 6 m (§ 9 ust. 4–5). W tych strefach wymagane są trwałe ogrodzenia, balustrady lub inne zabezpieczenia techniczne.

Warto także pamiętać o obowiązku zapewnienia na placu budowy odpowiednich dróg ewakuacyjnych i dostępu dla służb ratunkowych, o czym mówi § 236 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. (warunki techniczne dla budynków). Pracownicy muszą mieć zapewnioną możliwość szybkiego opuszczenia terenu w razie zagrożenia, a służby – dostęp do kluczowych stref. Brak spełnienia tych warunków może skutkować poważnymi konsekwencjami prawnymi – zarówno w zakresie odpowiedzialności cywilnej, jak i karnej – a w przypadku wypadku skutkującego uszczerbkiem na zdrowiu, może prowadzić do zarzutów niedopełnienia obowiązków służbowych.

Zabezpieczenie budowy to nie tylko wymóg prawny, ale realna inwestycja w życie i zdrowie ludzi. Wdrożenie odpowiednich środków ochrony na budowie – zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych – to klucz do bezpiecznej i sprawnej realizacji każdej inwestycji. Jeśli potrzebujesz wsparcia w doborze rozwiązań zgodnych z obowiązującymi normami – skontaktuj się z nami. Pomożemy Ci zaplanować i wdrożyć system zabezpieczeń dopasowany do specyfiki Twojej budowy.